De geschiedenis verplaatsen

In het weekend van Moederdag was ik weer in Turkije. In Istanbul, om precies te zijn. Bij thuiskomst vertelde ik vrienden over het feit dat mijn vriendin en ik op moederdag naar Büyükada waren geweest, een eiland in de Zee van Marmara, om met haar moeder deze moederdag te vieren. Het schetste hun verbazing dat ze in Turkije ook aan Moederdag doen. Er is, zo kan je voorzichtig concluderen, een hoop dat men niet weet over dit land. Ik ben inmiddels acht keer in Turkije geweest, waarvan zes keer in Istanbul. Soms pretendeer ik wat meer te weten dan gemiddeld. Soms denk ik zelfs dat ik het land een beetje ben gaan begrijpen. Als een spons probeer ik zoveel mogelijk kennis tot me te nemen. Zo was ik enkele weken dan ook blij verrast te lezen dat de VPRO een zevendelige documentaire ging uitzenden over Turkije, de door Bram Vermeulen gemaakte serie ‘In Turkije’. Op moederdag was de laatste aflevering, tot mijn grote spijt. Ik vond de serie namelijk bijzonder doordacht, goed uitgevoerd, afgewogen en oprecht. Maar als de heer Vermeulen al claimt, zelfs na al zijn reizen, Turkije nog steeds niet helemaal te begrijpen, wat maak ik mezelf dan wijs?

Al mijn oprechte interesse, mijn boeken, mijn stedentrips en mijn Turkse vriendin hebben er nog niet voor gezorgd dat ik op enige wijze dieper ben doorgedrongen in het raadsel dat een andere maatschappij heet, in een ander land met een andere cultuur. Daar werd ik tijdens een boottochtje naar Eyüp mee geconfronteerd. Als groot liefhebber van literatuur en Turkije, stuitte ik al snel op de legendarische schrijver Pierre Loti (echte naam Julien Viaud), die aan het einde van de 19e eeuw meermaals een bezoek aan Constantinopel bracht, en er compleet aan verslingerd raakte. Gezien mijn persoonlijke ervaring, het ontmoeten van een Turkse en vervolgens ook nog eens gefascineerd raken door het land (of eigenlijk de stad Istanbul), herken ik mezelf doorgaans in de bespiegelingen van de Fransman. Een groot deel van zijn tijd bracht hij door in Eyüp, bovenop een heuvel, gezeten op het terras van een klein café. Daar dronk hij volgens de overlevering zijn thee en rookte hij shisha. Kortom, daar moest ik heen. En zo stapte we in Eminönü op de boot richting Eyüp. Eenmaal onderweg valt het al snel op dat de kade van Galata niet de fraaiste is. Zeker wanneer je onder de Atatürkbrug doorgevaren bent, wat ook al een ronduit lelijk ding is.

Tot aan het veer van Hasköy is de kade bezaaid met op het oog vervallen scheepswerven. De bedrijvigheid lijkt iets van het verleden te zijn. Hier en daar wordt weliswaar een veerboot gerestaureerd, maar nimmer krijg je de indruk dat hier nog veel toekomst in de kade zit, om het zo uit te drukken. In steden zoals Amsterdam en Rotterdam, maar bijvoorbeeld ook in Hamburg, hebben de oude havenpanden in de binnenstad en de bedrijvigheid van weleer plaats gemaakt voor appartementen en hippe etablissementen. Dat is hier allerminst het geval. Zonde, ben je haast geneigd te denken. Totdat er ter hoogte van het veer van Kasımpaşa op de kade een grote tekst verschijnt. Trots wordt er verkondigd dat hier al ruim 500 jaar scheepsbouw plaatsvindt. Tsja, zo gezien is het ineens een stuk minder logisch om al die oude loodsen te slopen en er een op Europese leest geschoeid project te realiseren. In Europa gaan we er immers prat op de geschiedenis op de eigen plek te bewonderen. Die is nu eenmaal niet verplaatsbaar. Zo werd een inwoner van het plaatsje Hasankeyf te verstaan gegeven, die in aflevering 7 van ´In Turkije´ aan het woord kwam. Als groot pleitbezorger van een dam in de Tigris, waarbij Hasankeyf, een van de oudste steden ter wereld, onder water zou komen te staan, verkondigde hij vol trots dat men alle monumenten zou verplaatsen naar een speciaal daarvoor ingericht cultuurpark. Een kwalijke zaak, aldus de Europeaan. Een uiterst interessant dilemma, als je het mij vraagt. Want hoe lelijk de kade tussen de Galatabrug en de Haliç Köprüsü ook geworden is de afgelopen decennia, er is – zo kun je stellen – de afgelopen 500 jaar qua activiteit weinig veranderd. En dat is ook wat waard.

Maar zoals zij die Istanbul veelvuldig bezocht hebben ongetwijfeld weten, het is een stad die je continu op het verkeerde been kan zetten. Want zodra je in de buurt van het veer van Hasköy komt, vallen twee oude brugdelen aan weerszijde van het water op. De eerste gedachte is dat het middendeel van de brug is verwijderd ten faveure van de veel hogere Haliç Köprüsü even verderop. Maar dan herken je het silhouet van de brug, het subtiele ijzerwerk en de lantaarns. Het is de oude Galatabrug, de vierde om precies te zijn. Toen deze in 1992 door brand ernstig beschadigd raakte, werden de overgebleven delen versleept en even verderop ten ruste gelegd. En zo werd er een stukje geschiedenis verplaatst. Het gros van de veelal Europese toeristen loopt ondertussen niets vermoedend over alweer de vijfde Galatabrug, kopen er een broodje vis en wanen zich weer even helemaal terug in de tijd. Hoe ironisch.